Karaciğer Kelebeği, karaciğer büyük kelebeği ve karaciğer küçük kelebeği olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İlk olarak büyük kelebeği ve çeşitlerini tanımlayalım.
Karaciğer Büyük Kelebeği (Fasciola hepatica)
2-3 cm büyüklüğünde dünya üzerinde her yerde bulunabilme ihtimali olan bir asalak türüdür.
Asalağın ara konaklarından bir tanesi Limnea cinsinden bir yumuşakçıdır. Serkeryalar diğer bir ara konak olan su bitkilerini ulaştıklarından, bu rahatsızlığa insan oğlundan çok koyun ve sığırlar yakalanır. Bu rahatsızlık kurtçuklar bireylere, bataklıktan su içilmesi veya yabani hindiba gibi bilinmeyen bitkilerin tüketilmesiyle bulaşabilir.
Sindirim sistemimizde kistten dışarı çıkma eğilimi gösteren kelebek, bağırsak mukozamızı geçerek karaciğerimizin dış kılıfına ulaşır. Glisson dene bu kılıf genç kelebek tarafından yırtılarak içeri girilir. İçeri girme işleminin ardından safra yollarına ulaşır ve oraya yerleşir. Bu asalağın tam olarak erişkin hale gelebilmesi için 3 ay gibi bir zaman zarfına ihtiyaç vardır. Ömrü aşağı yukarı 10 yıldır.
Karaciğer büyük kelebeğinin diğer bir türü Çin kelebeğidir.
Çin kelebeği (Chonorchis sinensis)
Bu asalak türü 1-2 cm boyutundadır. Daha çok Uzak doğu ülkelerinde yani Japonya, Çin, Kore, Laos ve Vietnam da sıklıkla görülür. Bu asalağın ilk ara konağı genellikle bir yumuşakçadır. İkinci ara konak ise genellikle balıklardır.
İkinci ara konak olan balıkların çiğ olarak veya az pişmiş olarak yenmesi ile bu asalak insan ya da hayvan vücuduna rahatlıkla geçebilmektedir. Mide içerisinde özgürlüğüne kavuşan genç kelebekler koledok denilen kanalı takip ederek safra yollarına erişirler. Safra yollarında bir ay gibi bir zaman zarfı içerisinde erişkin hale gelen bu asalağın yaşam süresi 25 yılı geçmektedir.
Karaciğer büyük kelebeğinin bir başka türü de kedi kelebeğidir.
Kedi kelebeği (Opistorchis felineus)
Genel olarak Çin kelebeği ile aynı yolu izlemektedir. Bu rahatsızlık daha çok Asya ve Avrupa'da hayvan ve çiğ balık ile beslenen bireylerde görülmektedir.
Karaciğer Küçük Kelebeği (Dichocoelium dendriticum)
Bu asalak türüne insan oğlunda çok nadir rastlanmaktadır. Çünkü ara konağı karıncalardır. İnsanlarda karınca yemediği için insanlarda ender olarak görülebilmektedir. Ender görülmesinin sebebi ekmek ya da herhangi bir yiyecekle birlikte karıncanın da yutulmasıdır.
Kinik Görülme Biçimleri
Hangi tür olduğu fark etmeksizin bu asalağın karaciğerde klinik görünümü pek fark edilmektedir. Yani klinik görünüm şekilleri birbirine çok benzemektedir. Bu rahatsızlık kelebeğin evrimine bağlı olarak iki evrede gerçekleşmektedir. Fark edilmeden yutulmuş kistlerin sayısı ne kadar fazla ise belirtiler de o derce kendini göstermektedir. Uzak doğuda karaciğer kelebek rahatsızlığına yol açan Çin kelebeği rahatsızlık bireye kurtçukların yerleşmiş olduğu çiğ ya da az pişmiş balık etinden geçmektedir.
Başlangıç veya yayılma evreleri şu şekilde olmaktadır. Bu evre net olarak, karın zarını aşıp Glisson Kılıfını delerek karaciğere ulaşan karaciğer büyük kelebeğinin sebep olduğu karaciğer kelebek rahatsızlıklarında görülür. Belirtileri şu şekildedir: Bağırsak rahatsızlıkları (İshal ve kabızlık) hafif kendini hissettiren karaciğer ağrıları, yorgunluk, yüksek ateşle birlikte görülen önemli zehirlenmeler, enfeksiyon sendromları kurdeşen nöbetleri, eklem yerlerinde ve karaciğer de görülen ağrılardır. Hatta bazı bireylerde karaciğer büyümesine de rastlanabilir.
Eyozinofil oranının fazla yükselmiş olması bir kelebek hastalığının belirtisi diyebiliriz. Bu rahatsızlığın tedavisi gerçekleşmez ise bu evre kelebeğin çeşidine göre birkaç haftadan 3 ay gibi bir zamana kadar uzayabilir. Bu süre zarfında belirtiler etkisini azaltabilir fakat hasta halsiz bir duruma gelerek bitkin düşebilir.
Bu süreçte sarılık ile karaciğer iltihabı görülmektedir. Ayrıca alerji belirtileri olan başta ağrı, kurdeşen ve Quiacke ödemine de rastlanmaktadır. Karaciğer kelebek rahatsızlıkları genellikle süngerleşirler. Bu durumda rahatsızlıkları belirtileri dozunu düşürmektedir fakat kişinin genel sağlık durumu bozulmuştur. Karaciğerin muayenesi sırasında karaciğere elin değmesi esnasında ağrı hissi oluşmaktadır. Ayrıca karaciğerin büyümüş olduğu elle tespit edilebilir.
Bu rahatsızlık tedavi edilmez ise senelerce sürebilmektedir. Bu süreç içerisinde bireye asalak bulaşmaya devam eder ise kişi bu rahatsızlık sebebi ile hayatını kaybedebilir. Tedavi esnasında hastaya verilebilecek tek ilaç emetindir. Bu ilaç sadece karaciğer büyük kelebeğini etkilemektedir. Bu rahatsızlık süreklilik arz ediyor ise her üç ayda bir kez emetin tedavi yöntemi uygulanmalıdır. Fakat bu ilaç kalp ve böbrekleri etkilediği için Uzman bir kişi kontrolünde ilaç kullanımı gerçekleştirilmelidir. Cerrahi işlem bir sonuç getirmeyecektir.
Not: bu asalağın buluşma ihtimali olan yerlerde yaşayan bireyler hijyen konusunda çok bilinçli olmalılardır. Bu bölgede bulunan bireyler sularını muhakkak kaynatıp dinlendirerek tüketmelidirler. Ayrıca bitki ve hayvanlar da çiğ olarak tüketilmemelidir.
